N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Partijprogramma De nieuwe CDA-leider Henri Bontenbal moet zich deze campagne verhouden tot andere partijen met prominente oud-CDA’ers. BBB is „geen christen-democratische partij”, zei hij bij de presentatie van het verkiezingsprogramma.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104856352-69ced8.jpg)
Na wat uitstapjes de afgelopen ruim tien jaar – naar de bezorgde burger van Sybrand Buma en de „new deal voor de economie” van Wopke Hoekstra – kiest het CDA onder Henri Bontenbal weer voor het onderwerp waar het twintig jaar geleden met Jan Peter Balkenende de grootste mee werd: normen en waarden.
In de „Top 10 CDA-prioriteiten” waarmee het maandag gepresenteerde conceptverkiezingsprogramma begint, staan gemeenschapszin en waarden en normen op de eerste plaats. Meteen daarna volgt hulp aan gezinnen die niet rond kunnen komen. Nederland wordt in het programma omschreven als „gemeenschappelijk huis”, met het gezin als „fundament van een sterke samenleving”.
Indien het CDA het land mocht inrichten, zou een maatschappelijke dienstplicht gelden voor jongeren en zouden anonieme accounts op sociale media verboden worden. Op tv zou overal in Nederland op zender 10 de regionale omroep worden uitgezonden. Er zou „meer ruimte’’ komen voor lokale vrije dagen, voor bijvoorbeeld carnaval of paasvuren.
De kinderopvang zou voor lage- en middeninkomens bijna gratis worden, mensen die meer verdienen zouden een inkomensafhankelijke bijdrage moeten betalen. De kinderbijslag zou worden verhoogd voor alle gezinnen. „Fors omhoog”, zei lijsttrekker Henri Bontenbal daarover in een toelichting op het partijkantoor. „Dan moet je denken aan tientallen procenten.” Er zou een minister voor Gezin komen, het minimumloon zou worden verhoogd – met welk percentage is onduidelijk, daarmee is de partij nog aan het puzzelen.
Regie bij de boeren
De land- en tuinbouw krijgen van het CDA vooral veel ruimte en regie. De aanpak van de stikstofproblematiek zou bij de sector en bij provincies moeten komen te liggen. Het jaartal waarop de stikstofuitstoot zou moeten zijn gehalveerd, blijft op 2035 staan. Tekenend voor de manier waarop het CDA wil omgaan met de agrarische sector, is de aanpak van vervuild water in Nederland. De kwaliteit daarvan zou verplicht moeten worden verbeterd. Maar: „Het CDA gaat niet voorschrijven hoe die kwaliteit verbeterd kan worden; dat weten agrariërs zelf veel beter.” Het meest uitgesproken is de partij over de wolf, daarvoor is „geen plek in Nederland”, de wolvenpopulatie zou moeten worden „beheerd en verdreven”.
Opmerkelijk is dat het CDA zich in het programma definitief keert tegen de opening van Lelystad Airport, iets waar de partij eerder altijd voorstander van was zolang aan de voorwaarden werd voldaan.
Het verkiezingsprogramma is het product van iets wat al vijf jaar geleden, na het vertrek van Sybrand Buma, in gang is gezet. Onder leiding van het Wetenschappelijk Instituut en in samenwerking met de fractie in de Tweede Kamer werd rapport na rapport, visiestuk na visiestuk geschreven. De bedoeling: terug naar het christen-democratische gedachtegoed. Maar terwijl het CDA nadacht, zaaltjes bezocht en stukken schreef, wisten ándere voormalige CDA’ers het electoraat ook aan te spreken met hetzelfde gedachtegoed. En zoals het er voorlopig naar uitziet: met meer succes.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104123866-d45a2c.jpg)
Concurrentie
Nog geen drie maanden voor de verkiezingen staan Caroline van der Plas (BBB, ex-CDA), haar premierskandidaat en nummer twee op de lijst Mona Keijzer (ex-CDA) en Pieter Omtzigt (Nieuw Sociaal Contract, ex-CDA) mijlenver voor in de peilingen. Zo ver voor de verkiezingen zeggen die niet heel veel, maar wel wat: voor het CDA kruipt de trendlijn al maandenlang omlaag.
En dus bestaat het leven van CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal deze dagen voor een groot deel uit vragen beantwoorden over die andere partijen. Hoe is hij van plan kiezers terug te winnen van die concurrenten? Bontenbal, linkerhand gebald in een vuist, omklemd door zijn rechterhand, bleef maandag op het partijbureau van het CDA steeds weer herhalen dat hij zélf vooral een „hoopvol verhaal” wil vertellen. En ook dat hij BBB „geen christen-democratische partij” vindt, daarbij verwijzend naar Kamerleden van PVV en JA21 die op de kieslijst van de BBB staan. Bontenbal ziet de verkiezingen van november als een „tussenstation”. En vooral: één die eigenlijk te snel komt. „Ik ben een commitment aangegaan voor de komende jaren, de vernieuwing van de partij gaat nog wel wat tijd nodig hebben. Die verkiezingen hadden wij natuurlijk liever niet zo snel gehad.”
De vernieuwing van de partij gaat nog wel even duren. Die verkiezingen hadden wij natuurlijk liever dan ook niet zo snel gehad
Henri Bontenbal CDA-lijsttrekker
Hoewel het nog onduidelijk is wat de plannen van Omtzigt zijn – half september wordt een eerste versie van het verkiezingsprogramma verwacht — – – – lijkt het CDA te anticiperen op een verhaal met veel kritiek op het functioneren van de overheid. Daar lijkt het CDA zich bij voorbaat al tegen af te willen zetten. Steeds als Bontenbal naar Omtzigt werd gevraagd, zei hij dat zijn voormalig partijgenoot „alle credits verdient voor de misstanden die hij aan de kaak heeft gesteld” – doelend op de Toeslagenaffaire. „Maar we zullen verder moeten met dit land. We hebben een overheid die op heel veel punten wel degelijk betrouwbaar is, kijk naar lokale overheden die echt het goede doen voor mensen.”
Bij het CDA hebben zestien mensen hun lidmaatschap opgezegd sinds Omtzigt bekendmaakte de verkiezingen in te zullen gaan met een eigen partij, laat een partijwoordvoerder weten. Sinds Bontenbal lijsttrekker is, kwamen er 85 nieuwe leden bij.
